Opublikowano 26/06/2023
Początkiem roku opublikowaliśmy na naszym blogu dwa artykuły o przyznawanej corocznie Pritzker Architecture Prize – amerykańskiej nagrodzie architektonicznej, której ranga porównywana jest do Nagrody Nobla w świecie nauki. 7 marca 2023 roku przyznano ją po raz 45. i trafiła do rąk sir Davida Chipperfielda – brytyjskiego architekta, znanego z projektowania i renowacji muzeów. Jednak nasza uwaga chce dzisiaj podążyć za kobietami, których skromna reprezentacja również zasila grono najznakomitszych na świecie osób odznaczonych za „trwałość, użyteczność i piękno” swoich projektów, zgodnie z hasłem widniejącym na rewersie medalionu, jaki otrzymują laureaci Nagrody Pritzkera. Mamy nadzieję, że ten artykuł będzie inspirujący.
26 lat zajęło kapitule prestiżowej Nagrody Pritzkera, aby wreszcie nagrodzić kobietę. Wyłonienie pierwszej architektki nastąpiło w 2004 roku, kiedy za całokształt twórczości odznaczona została pochodząca z Iraku Zaha Mohammad Hadid, która rok wcześniej zdobyła Nagrodę Miesa van der Rohe.
Jak mówi legenda – mając 11 lat postanowiła, że będzie projektować. W wieku 22 lat wyjechała do Londynu, gdzie studiowała i otworzyła własne biuro architektoniczne. W 1994 roku stworzyła projekt opery w Cardiff w Walii, który wygrał konkurs i przyniósł jej rozpoznawalność.
Była wizjonerką spektakularnych inwestycji na całym świecie, takich jak siedziby instytucji, areny sportowe, budynki globalnych przedsiębiorstw czy obiekty komercyjne. Ta „królowa dekonstrukcji” była też pierwszą kobietą, która zaprojektowała amerykańskie muzeum – Contemporary Arts Center w Cincinnati w Ohio. Ciekawostką w jej portfolio jest na pewno koncept scenografii na tournée zespołu Pet Shop Boys, projekt skoczni narciarskiej Bergisel w Innsbrucku, czy fabryka samochodów BMW koło Lipska.
Wśród jej projektów są też dwa polskie wątki: projekt ekskluzywnej willi u stóp Tatr, której inwestorem był wybitny fotograf Tomasz Gudzowaty oraz Lilium Tower – wieżowiec, który miał być najwyższym budynkiem w stolicy i stanąć na warszawskim Śródmieściu, ale nie został zrealizowany z powodu kryzysu gospodarczego.
Zaha Hadid wykładała na najlepszych uczelniach Europy i USA, m.in. na Uniwersytecie Harvarda. Łącznie wykonała ponad 900 projektów obiektów. Mając zaledwie 65 lat, zmarła na atak serca w 2016 roku.
6 lat musiało upłynąć od wręczenia Nagrody Pritzkera pierwszej kobiecie, żeby ta ponownie trafiła w ręce innej projektantki, w tym męskim panteonie gwiazd architektury. W 2010 roku japońska architektka Sejima Kazuyo odebrała swój medalion za „trwałość – użyteczność – piękno” do spółki z Ryue Nishizawą.
W uzasadnieniu werdyktu, jury napisało: Za architekturę, która jest jednocześnie delikatna i potężna, precyzyjna i płynna, pomysłowa, ale nie przesadnie ani jawnie inteligentna; za tworzenie budynków, które z powodzeniem wchodzą w interakcje z ich kontekstami i działaniami, które zawierają, tworząc poczucie pełni i bogactwa doświadczeń; za wyjątkowy język architektoniczny, który wyrasta z procesu współpracy, który jest zarówno wyjątkowy, jak i inspirujący; za godne uwagi ukończone budynki i obietnicę nowych wspólnych projektów. A 9 lat później w drogę ruszył pociąg o nazwie „Laview” linii Seibu, zaprojektowany przez zespół kierowany przez Kazuyo Sejimę.
W świecie designu zasłynęła projektami realizowanymi głównie w Japonii, gdzie przede wszystkim wykonywała koncepcje dla muzeów. Ma też na swoim koncie niezrealizowane projekty dla Muzeum Sztuki Współczesnej w Sydney i Kampusu Illinois Institute of Technology w Chicago. Ciekawostką w jej portfolio są za to kooperacje z prestiżowymi domami mody, owocujące powstaniem kilku luksusowych butików, co pewnie ma swoje źródło w zamiłowaniu Sejimy do stylu modernistycznego i stosowania szkła, metalu i marmuru, sześcianów i kwadratów, umieszczanych w przeróżnych konfiguracjach. A przede wszystkim do stosowania w projektach wielkich okien (czytaj: witryn). I tak Kazuyo Sejima do spółki z Ryue Nishizawą stworzyła koncepcje Prada Beauty Store we włoskim Arezzo, sklep Dior Omotesando w Tokio, sklep Issey Miyake Naoki Takizawy również w stolicy Japonii oraz centrum edukacyjne marki Rolex w szwajcarskiej Lozannie. Obecnie architektka ma 67 lat.
W 2017 roku Nagroda Pritzkera trafiła w ręce tria architektów pochodzących z Hiszpanii: Rafaela Arandy (ur. 1961), Carme Pigem (ur. 1962) oraz Ramona Vilalta (ur. 1960), tworzących biuro RCR Arquitectes. Odznaczono ich za „krajobraz i architekturę łączące się, aby tworzyć budynki ściśle związane z miejscem i czasem”.
Od 1989 roku Aranda, Pigem i Vilalta są architektami-konsultantami w Parku Narodowym w Strefie Wulkanicznej La Garrotxa. W 2013 roku założyli Fundację RCR BUNKA, aby wspierać architekturę, krajobraz, sztukę i kulturę w swoim społeczeństwie.
Zaś co do samej Carme Pigem, to jest absolwentką Szkoły Sztuk Pięknych w Olot i architektury w ETSA Vallés, gdzie wykładała w latach 1992-1999. W latach 1997-2003 wykładała Projekty Architektoniczne w ETSAB (Escola Tecnica Superior d'Arquitectura de Barcelona), a od 2005 roku jest profesorką wizytującą na Wydziale Architektury Instytutu Technologii w Zurychu (ETHZ) w Szwajcarii.
W czerwcu 2020 wraz z innymi architektami, a także szefami kuchni, laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii i liderami organizacji międzynarodowych, podpisała apel na rzecz fioletowej gospodarki („Ku kulturowemu renesansowi gospodarki”).
Trzy lata po architektonicznym Noblu, w którym znalazło się miejsce dla kobiety, uhonorowano aż dwie architektki na raz. I po raz pierwszy było to wyróżnienie przyznane osobom z Irlandii. W 2020 roku Nagrodą Pritzkera zostały odznaczone współzałożycielki dublińskiego studia architektonicznego Grafton Architects: Yvonne Farrell (ur. 1951) i Shelley McNamara (ur. 1952).
Panie docenione za 40 lat wspólnej pracy w duchu wartości przyświecających Nagrodzie Pritzkera, mają na swoim koncie projekty budynków użyteczności publicznej oraz małych budynków mieszkalnych, zrealizowane w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech i Peru. Yvonne i Shelley poznały się podczas studiów w Szkole Architektury na University College Dublin, gdzie w 2015 roku zostały mianowane profesorkami nadzwyczajnymi.
W postanowieniu jury z 2020 roku czytamy: Za ich uczciwość w podejściu do obu swoich budynków (Urban Institute of Ireland oraz University Campus UTEC w Limie), a także sposób, w jaki prowadzą swoją praktykę; ich wiarę we współpracę, ich hojność wobec swoich kolegów, czego dowodem są takie wydarzenia jak Biennale w Wenecji 2018 (gdzie Farrell i McNamara były współkuratorkami), ich nieustanne zaangażowanie w doskonałość w architekturze, ich odpowiedzialny stosunek do środowiska, ich zdolność do bycia kosmopolitkami przy jednoczesnym uwzględnieniu wyjątkowości każdego miejsca, w którym pracują; z tych wszystkich i wielu innych powodów Yvonne Farrell i Shelley McNamara otrzymują Nagrodę Pritzker Architecture 2020”.
Rok po sukcesie dwóch architektek, laureatką nagrody Pritzkera 2021, została Anne Lacaton do spółki z Jean-Philippe’em Vassalem. Anne (ur. 1955 we Francji) i Jean-Philippe (ur. 1954 w Maroko) poznali się pod koniec lat 70. podczas formalnego szkolenia z architektury w École Nationale Supérieure d'Architecture et de Paysage de Bordeaux. Ona kontynuowała studia magisterskie z urbanistyki we Francji, podczas gdy on przeniósł się do Afryki, aby urbanistykę praktykować.
To właśnie w Nigrze powstała geneza ich wspólnej doktryny architektonicznej, oparta na urodzie pustynnych krajobrazów i pokorze wobec ograniczonych zasobów kraju. Architekci ci uważają, że każdy obiekt można zmodernizować i przerobić, stanowczo sprzeciwiając się wyburzaniu bloków z lat 60. czy 70. I to właśnie metamorfozy stały się znakiem rozpoznawczym Lacaton & Vassal.
Od 1987 roku projektują mieszkania prywatne i socjalne, instytucje kulturalne i akademickie, przestrzeń publiczną i strategie miejskie, dające wyraz sprawiedliwości społecznej i zrównoważonemu rozwojowi, stawiając na pierwszym miejscu specyfikę przestrzeni, swobodę użytkowania oraz wykorzystanie ekologicznych materiałów.
Jury, pod przewodnictwem laureata Nagrody Prizkera z 2016 roku – Alejandro Araveny, wręczając Nagrodę zwróciło uwagę na fakt, że Annene Lacaton i Jean-Philippe Vassal „odnawiają dziedzictwo modernizmu, a nadzieje i marzenia o poprawie życia wielu ludzi ożywają dzięki ich pracy.” To bardzo szlachetne i piękne podsumowanie.
Chcesz porozmawiać o kompleksowym wykończeniu wnętrz inwestycji?
Zapraszamy do kontaktu!
